Ngọc jadeit có thể được xử lý bằng nhiều cách khác nhau nhưng thông thường nhất là nhuộm màu để chuyển từ màu xấu sang màu đẹp và được ưa chuộng hơn. Giá của loại tự nhiên hoàn toàn và loại được nhuộm màu khác nhau gấp hàng trăm lần.
Hình 1: Đôi vòng ngọc có giá 119.000$
Các phương pháp xử lý
Trong tự nhiên loại jadeite có màu đẹp để có thể sản xuất ra các sản phẩm trang sức ngay là rất hiếm, chúng thường chứa các bao thể khác nhau, màu sắc thường không rõ ràng, hoặc trong quá trình khai thác, vận chuyển hoặc gia công chế tác chúng bị nứt vỡ. Tất cả các khiếm khuyết đó làm cho giá trị của chúng giảm đi rất nhiều hoặc nhiều khi là không được ưa chuộng và không có giá trị thương mại. Để khắc phục những khiếm khuyết đó con người đã nghĩ ra nhiều phương pháp khác nhau để xử lý nâng cao chất lượng. Các phương pháp thông thường nhất là tẩy và nhuộm màu.
Jadeite có thể được xử lý nâng cấp chất lượng bằng phương pháp nhuộm màu bởi các thuốc nhuộm khác nhau (thường là các chất nhuộm có màu xanh lục), hoặc bằng cách tẩy màu xấu đi và gắn kết bằng polyme. Ngọc jadeite trước và sau xử lý thường được gọi bằng các tên khác nhau:
- Ngọc tự nhiên: A – JadeA-Jade: Là loại ngọc jadeite hoàn toàn tự nhiên được khai thác và sử dụng trực tiếp để làm hàng trang sức không có bất kỳ sự xử lý nâng cấp chất lượng nào ngoài quá trình gia công chế tác.
- Ngọc xử lý bề mặt: B – JadeB-Jade: Là loại ngọc jadeit sau khi khai thác chúng thường có các khe nứt, vết vỡ chứa các bao thể và tạp chất màu đen, hoặc các bao thể có màu khác. Để loại bỏ các tạp chất này, đầu tiên khối ngọc được ngâm trong axit trong một thời gian dài để các tạp chất bị hoà tan hết, sau đó người ta dung polymer để hàn gắn vào các khe nứt đã bị axit ăn mòn đó. Loại ngọc này được gọi là tẩy và hàn gắn bằng polymer hay còn gọi là ngọc được xử lý bề mặt.
- Ngọc nhuộm màu: C – Jade
C-jade: Là loại ngọc mà khi khai thác lên chúng có màu xấu (màu sắc không đồng đều, sắc thái không rõ ràng), người ta đã dùng các chất nhuộm có màu khác nhau để tạo nên màu của sản phẩm. - Ngọc xử lý bề mặt và nhuộm màu: B+C Jade
Hình 2: Những chiếc vòng ngọc đã qua xử lý bề mặt thường có các khe nứt được hàn gắn
Nội dung chính
Phân biệt ngọc jadeit đã qua xử lý
Để phân biệt được ngọc jadeit đã qua xử lý bằng các phương pháp khác nhau cần thiết phải nhờ tới các chuyên gia có kinh nghiệm với sự trợ giúp của các thiết bị chuyên dụng. Các thiết bị thường dùng nhất là kính lọc màu Chelsea, phổ kế và kính hiển vi ngọc học.
Hình 3: Dụng cụ dùng để nhuộm màu Jadeit
- Dưới kính lọc Chelsea các đá nhuộm thường có màu đỏ hoặc hồng xỉn. Trong khi đó jadeite tự nhiên không bị đổi màu.
- Phổ hấp thụ là phương pháp có hiệu quả nhất trong việc xác định jadeite nhuộm màu. Jadeite bán trong, màu sáng cho phổ với vạch rất mạnh sắc nét ở rìa vùng tím, tại bước sóng 437nm. Ở những màu do nhuộm màu hoặc màu lục đậm vạch phổ này thường bị che lấp. Các loại jadeit tự nhiên thường cho các vạch phổ trong vùng đỏ dưới dạng 3 bậc tại các bước sóng 630, giữa 650 – 660 và gần 690nm. Còn các đá đã nhuộm màu thường cho một dải phổ trong vùng đỏ có tâm tại bước sóng 650 hoặc 640nm.
Hình 4: Phổ hấp thụ của Jadeit nhuộm màu
- Trong đá nhuộm màu, màu thường phân bố tập trung theo các khe nứt, có khi thành đốm, đám, tẩy chúng bằng bông gòn ngấm axit HCl hoặc axeton có thể thấy màu bị phai ra.
Hiện nay trên thị trường rất nhiều loại jadeite đã qua xử lý màu ở Hồng Kông, theo công nghệ tẩy màu bằng axit sau đó ép polime (bleached & impregnated jadeite). Phát hiện loại ngọc này là rất khó, tuy nhiên đôi khi những người có kinh nghiệm có thể phân biệt loại jadeite này qua một số dấu hiệu sau:
- Trong jadeite chưa xử lý thường có các đốm vết màu vàng, vàng nâu do các oxit, hydroxit Fe, trong khi trong jadeite xử lý các đốm này thường không còn.
- Màu của jadeite chưa xử lý thường là không đều, trong khi trong loại B màu đều hơn.
- Khi quan sát dưới độ phóng đại có thể thấy các hạt tinh thể jadeite chưa xử lý thường có ranh giới bằng phẳng, rõ ràng trong khi ở loại xử lý các hạt thường có dấu hiệu bị gặm mòn (do ngâm trong axit)
- Jadeite tự nhiên không bị kích màu thường phát huỳnh quang dưới sóng dài, trong khi đó đá đã qua xử lý màu thường trơ. Để xác định chính xác loại jadeite này người ta phải dùng các phương pháp rất đắt tiền là phổ hồng ngoại và kính hiển vi điện tử.
Hình 5: Chiếc vòng ngọc loại A có giá 2,5 triệu USD
Đá giả, đá tương tự và cách nhận biết
Mặc dù cho đến này người ta vẫn xếp chung jadeite và nephrite vào một nhóm do có các đặc điểm bên ngoài rất giống nhau, song việc phân biệt 2 khoáng vật này với nhau không khó khăn lắm. Chúng có cấu tạo bên trong khác nhau: nephrite cấu tạo dạng sợi lộn xộn còn jadeite cấu tạo hạt. Tỷ trọng và chiết suất của nephrite nhỏ hơn của jadeite.
Phân biệt jadeite thật và jadeite giả
Jadeite được làm giả dưới dạng thủy tinh, chất dẻo nhuộm màu xanh, ghép jadeite thực với vật liệu khác (đá ghép)… Để phân biệt jadetie người ta dựa vào các đặc điểm sau:
- Vì thủy tinh và chất dẻo là chất dẫn nhiệt kém nên ta cảm giác ấm khi cầm vào nó, hoặc ép lên da.
- Đối với những mẫu thủy tinh bán trong, người ta có thể phát hiện thấy những bọt khí tròn hoặc dài.
- Chất dẻo thường mềm và rất nhẹ.
Hình 6: Đôi bông tai được bán đấu giá 1,55 triệu USD tại phiên đấu giá của Christie tại Hồng Kông năm 1997